Yusuf Suresi, 100. Ayet: "Ana babasını tahtına oturttu, hepsi onun huzurunda yere kapandılar; Yûsuf dedi ki: "Babacığım! İşte bu, daha önce gördüğüm rüyanın ortaya çıkışıdır; Rabbim onu gerçekleştirdi. Doğrusu Rabbbim bana lütuflarda bulundu: Beni hapishaneden çıkardı ve şeytan benimle kardeşlerimin arasını bozmuş iken daha sonra sizi çölden getirdi. Şüphesiz Rabbim dilediğine çok lütufkârdır. Kuşkusuz O çok iyi bilendir, hikmet sahibidir."
Ayetin Açıklaması:
Şehre girip Yûsuf'un huzuruna geldiklerinde Yûsuf ana babasını tahtına oturttu. İşte bu anda ana babasıyla birlikte on bir kardeşi secdeye kapandılar. Bu durumu gören Yûsuf, "Babacığım! İşte bu, daha önce gördüğüm rüyanın yorumudur. Rabbim onu gerçekleştirdi" dedi.
Müfessirler Hz. Yûsuf'un ana, baba ve kardeşlerinin secdeye kapanmalarını iki şekilde yorumlamışlardır:
a) Hz. Yûsuf'a karşı bir saygı selâmı olmak üzere yere kapanmışlardır. 4. âyet bu anlamı destekler mahiyettedir. "Bir zamanlar Yûsuf, babasına demişti ki: "Babacığım! Ben (rüyamda) on bir yıldızla güneşi ve ayı gördüm; onları bana secde ederlerken gördüm." (Yusuf, 4)
b) Hz. Yûsuf'a kavuştukları için Allah'a şükretmek üzere secdeye kapanmışlardır. 4. âyetin mealinde "Onları bana secde ederlerken gördüm" diye çevirdiğimiz cümle, "Onları benim için secde ederlerken gördüm" şeklinde çevirmek de mümkündür. Bu takdirde âyet ikinci anlamı destekler.
Hz. Yûsuf, bir nezaket ve tevazu örneği daha göstermiş, sahip olduğu bu debdebe ve ihtişamın kendisine Allah tarafından lütfedİldiğini söyleyerek Allah'a senada bulunmuştur. Kardeşlerinin kendisine muhtaç oldukları bir dönemde onlardan intikam almayı düşünmediği gibi, onların yaptıklarını hatırlatacak tek kelime dııhi söylememiş, kardeşleriyle arasını şeytanın açtığını ifade etmiştir. Bununla birlikte bu olayların ilahî takdir ve hikmet neticesinde meydana geldiğine de işaret etmiştir. (bk. Diyanet Tefsiri, Kur’an Yolu: III/237-238.)
"Anne ve babasını tahtın üstüne çıkarıp, oturttu ve hepsi onun için secdeye kapandılar." ifadesi ile ilgili olarak, Hz. Yusuf'a secde edenlerin kim oldukları ve secdenin mahiyeti hususunda değişik görüşler vardır.
En zahir olanına göre, Hz. Yusuf'a secde edenler, annesi, babası ve tüm kardeşleridir. Bir başka görüşe göre, Hz. Yusuf'a secde edenler sadece kardeşleridir. Ancak Hz. Yusuf'un gördüğü rüya bu ikinci görüşü çürütmektedir. Çünkü o rüyada kendisine, ebeveyni ile kardeşlerinin secde edecekleri bildirilmişti. Zahire göre, secde normal bir şekilde, alınlar yere konularak yapılmıştır. Bu şekilde secde etmek, o dönemde Hz. Yakub'un şeriatinde caizdi. Bugün ayağa kalkmak, tokalaşmak, el öpmek ve bir insanı tazim ve tevkir etmek gibi âdetlerde olduğu gibi, secde de selâmlama ve el öpme yerine geçiyordu.
Katade, o dönemde bu secdenin hükümdarlara verilen selam mahiyetinde olduğunu söylemiştir. Allah Teâlâ cennet ehlinin tahiyyesi olan selâmı sadece Ümmet-i Muhammed'e vermiştir.
Bazıları o secdenin baş ile işaret etmek şeklinde olduğunu söylerken başka kimseler de alın yere değmeksizin yapılan ve rükûya benzeyen bir secde olduğunu söylemişlerdir. Bazılarına göre burada secde ile kastedilen tevazudur.
İbn Abbas'a nispet edilen bir yoruma göre, onlar Hz. Yusuf' un hatırı için Allah'a secde etmişlerdir. Bunu Allah Teâlâ'nın kendilerine vermiş olduğu nimetlerin bir şükrü olarak yapmışlardır.
Allah Teâlâ, bir hikmetten ötürü, Hz. Yakub'a secde etmesini emredebilir. Hz. Yusuf da bu emri bildiği için susmak ve emre teslim olmaktan başka bir şey yapamamış olabilir. Nitekim Hz. Yusuf'un "Ey babacığım!" demesi buna işaret etmektedir. Adeta Hz. Yusuf şöyle demek istemiştir: "Ey babacığım! İlim, din ve peygamberlikte bu kadar yüce bir makama sahip olan senin gibi bir insana, kendi oğluna secde etmesi yakışık almaz. Ne var ki bu bir emirdir ve Allah tarafından gelmiştir. Yine bir sorumluluktur ve Allah seni onunla mükellef tutmuştur."
Tüm bu ihtimaller arasında en güzeli, Allah'tan başka kimsenin bilmediği bir hikmetten dolayı Allah Teâlâ'nın Hz. Yakub'a, oğlu Hz. Yusuf'a secde etmesini emretmiş olmasıdır. Nitekim ayetlerin siyak ve sibakından anlaşıldığına göre, bu secde hem Hz. Yakub'dan, hem hanımından hem de tüm çocuklarından sadır olmuştur. Bu secde "İbadet secdesi" değil, bir tahiyyedir. (Ali Arslan, Büyük Kur’an Tefsiri, Arslan Yayınları: 8/465-468.)
