“Yeri de yaydık, genişlettik ve oraya sağlam dağlar çaktık ve orada hikmetle ölçülmüş olarak her türlü nebatı yetiştirdik.”(Hicr, 15/19)
“Yeri de döşedik, oraya dengeyi sağlayacak sağlam ulu dağlar yerleştirdik. Orada, gönüller, gözler açan her çeşit bitkiden çiftler bitirdik”(Kaf, 50/7).
“O kâfirler bakıp düşünmezler mi: (Mesela) deve nasıl yaratılmış? Gök nasıl kurulup uçsuz bucaksız yükseltilmiş? Dağlar nasıl da yeri tutup, dengeleyen direkler halinde dikilmiş. Yeryüzü nasıl yayılıp hayata elverişli kılınmış?”(Ğaşiye, 88/17-20)
- İlk ayette meal olarak “Yeri de yaydık, genişlettik” şeklinde ifade edilen kelimenin Arapça aslı “MEDEDNÂHA”dır Bu kelimenin aslı “MEDDE” olup uzatmak manasına gelir. Bunun düz olması manasıyla bir ilgisi yoktur. Çünkü düz bir sathın uzatılması olduğu gibi, yuvarlak bir zeminin de uzatılabilirliği söz konusudur. Onun için meallerde bu kelimeye “yeri uzattık, genişlettik”şeklinde mana verilmiştir. Bu ayetteki “uzunluk-genişlik” tasviri, yerküresinin zemin sathı itibariyle insanlara ve diğer canlılara yetecek kadar geniş bir alana sahip olduğunu açıklamaya yöneliktir.
Nitekim Taberî(bk. ilgili ayetin tefsiri), bu kelimeyi “DEHAVNÂHA VE BESATNÂHA” kelimeleriyle açıklamıştır. İlginçtir, bu iki sözcükten birincisi olan“DEHAVN” “UDHUVVE” kökünden geliyor ve (deve kuşu yumurtası/veya yuvası manasına gelip) elips gibi yuvarlaklığı ifade etmektedir. İkinci kelime olan “BESATN” ise yaymak, genişletmek, döşemek, manasına gelir. Bu iki manayı beraber mütalaa ettiğimiz zaman, ilgili ayetin bu cümlesine “Yeri yuvarlak bir satıh olarak yayıp genişlettik” manasını vermek isabetli olur.
- İkinci ayette, meal olarak “yeri döşedik” manasındaki ifadenin asıl Arapça kelimesi de -ilk ayette olduğu gibi- “MEDEDNÂHA”dır. Aynı kelime, ilk ayette “yaymak, genişletmek” olarak tercüme edilmiş, bu ikinci ayette ise, “döşemek”şeklinde ifade edilmiştir.
- Son ayetlerde meal olarak yer alan “Yeryüzü nasıl yayıldı” ifadesindeki“yayıldı” fiilinin Arapçası “SUTİHAT” tir. Bu kelime Türkçe’de de kullandığımız“Satıh” manasını ifade eder. Yeryüzü manasına gelen “SATH-I ARZ” sözcüğü de bu kökten gelmektedir. Burada da görüldüğü gibi düz bir tepsi misalini ifade eden bir ifade yoktur. SATIH sözcüğü düz bir zemin için kullanıldığı gibi, küresel bir zemin için de kullanılır. Nitekim yerin küre olduğunu kabul ettiğimiz halde, yerküresine yeryüzü de diyoruz.
- Bununla beraber, yerin düzenlenmesiyle ilgili Kur’an’da yer alan “mehd=beşik, sath=düz satıh, firaş=sergi” gibi ifadelerinden, yerin düz bir tepsi gibi olduğu şeklinde anlayanlar olmuştur. Tabii ki, bu anlayış daha önceden var olan Yunan felsefesinin bir uzantısıdır.
Aynı kökten gelen “medhâ” kelimesi deve kuşunun yumurtasını bıraktığı yuva anlamına gelir. Deve kuşu yumurtası, tam yuvarlak olmayıp elips şeklindedir. İşte, bu ayette kullanılan “dehâ” kelimesi, diğer ayetlerin müteşabih manalarını açıklığa kavuşturmaktadır.
Şunu da unutmamak gerekir, yerküresinin yuvarlaklığı, onun “döşek, sergi, beşik” olma özelliğine aykırı değildir.
