Necm suresinin 9. ayetinde geçen "veya" ifadesine göre; Allah tahmin mi yürütmektedir, Allah kesin bilgiye sahip değil midir?

Ayette “veya” olarak tercüme edilen kelimenin aslı olan “EV” edatı üç manaya gelir:

a. Bildiğimiz kendi asıl manasına yani “veya” anlamına gelir. Bu takdirde buradaki tereddüt ifadesi -Haşa- Allah’a yönelik değil, insanların sıkça kullandıkları bir ifadeye uygun hareket etmektir. Yani, Kur’an insanlara hitap ettiğine göre, onların dillerinde kullandıkları ifadeleri aynen kullanması caizdir. Mümaşat denilen bu uygunluk, insanların örfüne göre bir yaklaşım tarzıdır. 

Yine bu manaya göre bakıldığında, tereddüt değil, insanların bakış açısını dikkate alan ve söz konusu edilen konuyu iki kez tekrar edip vurgulayarak pekiştirmeye yönelik  bir yaklaşım olarak da değerlendirilebilir. Buna göre ayetin  anlamı şöyledir: “Sonra yaklaştı ve iyice sarktı. Öyle ki araları yayın iki ucu arası kadar veya -sizin  takdirinizde/tasavvur ve tehayüllerinizdeki seçime göre diyebilirsiniz ki- daha az kaldı.”

Nitekim, buna benzer bir ifadeyi şu ayetlerde de görmekteyiz:

“Sonra bunun arkasından kalpleriniz katılaştı, artık onlar taş gibi, hatta ondan da katı!”(Bakara, 2/74)

“Sonra onlara savaşma farz kılınınca, onlardan bir kısmı insanlardan, Allah’tan korkarcasına, Veya/hatta daha fazla korkup şöyle diyorlar”(Nisa, 4/77).

“Ve onu (Yunus’u) yüz bin insana, ya da daha fazla olanlara elçi gönderdik”(Saffat, 37/147)

b. Buradaki “EV=Veya” kelimesi “VE=ve” anlamında kullanılmıştır. Arapça’da“Ev” edatının bu manası da bilinmektedir. Buna göre ayetin manası şöyle olur:“Öyle ki araları yayın iki ucu arası kadar ve daha az kaldı.” 

c. Buradaki “EV=Veya” edatı, “BEL=hatta” manasınadır. Buna göre ayetin manası şöyledir: “Sonra yaklaştı ve iyice sarktı. Öyle ki araları yayın iki ucu arası kadar hatta daha az kaldı.”(bk. Zemahşerî, Beydavî, Kurtubî,İbn Kesir ilgili ayetin tefsiri)

Özetlersek, bu ayetin ilgili cümlesinin açıklamalı manası şöyledir: “Öyle ki araları yayın iki ucu arası kadar ya da daha az kaldı”. Yani “Ev=veya/ ya da” edatı bir şüpheyi değil, bir seçme serbestini vermektedir. 

Buna göre insanlara hitaben deniliyor ki; “Ey insanlar, dilerseniz söz konusu yakın mesafeyi  yayın iki ucu gibi tasavvur edersiniz, dilerseniz ondan da yakın bir mesafeyi düşünebilirisniz..”(bk. İbn Aşur, ilgili ayetin tefsiri).