İlgili ayetin meali: “Ey müminler! İçinizden hayra çağıran, iyiliği yayıp kötülükleri önleyen bir topluluk bulunsun. İşte selâmet ve felâhı bulanlar bunlar olacaklardır.”
Ayetin hususi bir nüzul sebebine rastlayamadık.
Ayette yer alan “min” edatının manasına göre ayetin farklı yorumları yapılmıştır:
Bİrincisi: Ayette yer alan “içinizden/sizden” diye tercüme edilebilen “Minküm” deki “Min=..den.. dan” edatı, “bir kısmı” manasına gelen teb’iz için değil, tebyin, yani konuyu beyan etmek içindir. Buna göre ayetin meali şöyle olur: “Ey müminler! Sizler hayra çağıran, iyiliği yayıp kötülükleri önleyen bir topluluk olun”. Nitekim, “...O halde Allah’ın yasakladığı her şeyden, özellikle pis putlardan ve yalan sözden kaçının.”(Hac, 22/30) mealindeki ayette yer alan “min-el-evsan” ifadesinde yer alan “Min” de teb’iz için değil, tebyin için kullanılmıştır. Şayet teb’iz için olsaydı bu takdirde ayetin manası “(hepsinden değil), bir kısım pis putlardan sakının” olurdu ki böyle bir ifadenin yanlış olduğu ortadadır.
İkincisi: Ayette yer alan “Min” bilinen şekliyle manası teb’iz içindir. Bu takdirde yukarıdaki mealde görüldüğü üzere, ilgili ifadenin meali “Ey müminler! İçinizden hayra çağıran, iyiliği yayıp kötülükleri önleyen bir topluluk bulunsun.” şeklinde olur.
Birinci manaya göre, topluluğun her ferdi “iyiliğe çağırma, kötülüğü önleme” göreviyle yükümlüdür. Fakat toplumun bir kısmı bu işleri yapmakla diğerleri mesuliyetten kurtulurlar.
İkinci manaya göre, zaten her fert değil, bir kısım insanlar sorumlu tutulmuştur. (krş. Razî, ilgili ayetin tefsiri)
Bu ayetin muhataplarının yalnız sahabeler olduğunu söyleyenler de vardır(Razi, a.y).
Diğer bir kısım alimlere göre, bütün ümmet bu işle yükümlü olmakla beraber, ayetin kasdettiği mana ümmetin bir kısmıdır. Çünkü herkse bu işi yapamaz. Bu farz-ı kifayenin muhatabı ise, alim olan kimselerdir. Çünkü bu işi hakkıyla bilen ancak onlardır. (bk. Beyzavî, Kurtubî, ilgili ayetin tefsiri)
Şu bir gerçektir ki, İslam ümmetinin her zaman iyiliğe çağırma ve kötülükten sakındırma görevi vardır. Bu sorumluluk, asr-ı saadetten ta kıyamete kadar devam eden bir süreci kapsamaktadır.
“(Ey Ümmet-i Muhammed!) Siz insanların iyiliği için meydana çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz: İyiliği yayar, kötülüğü önlersiniz, çünkü Allah’a inanırsınız. Ehl-i kitap da bu imana gelseydi, elbette kendileri için iyi olurdu. İçlerinden iman edenler varsa da ekserisi dinden çıkmış fâsıklardır”(Ali İmran, 3/110) mealindeki ayette bu geniş kapsama işaret edilmiştir.
Ancak, ümmetin hepsinin her zaman bu işi yapmaları mümkün olmadığı için, bunun bir farz-ı kifâye olduğunda şüphe yoktur.
