'Allah bir kişinin göğüs boşluğunda iki kalp yaratmamıştır, analarınıza benzeterek 'haram olsun' dediğiniz eşlerinizi analarınız kılmamış, evlâtlıklarınızı da oğullarınız olarak kabul etmemiştir. Bunlar sizin kendi iddianızdır; hak ve hakikati Allah söyler, doğru yolu da O gösterir.'(Ahzab, 33/4)
Ayetin Açıklaması: Kalp, mecazi olarak duygu ve düşünce merkezi anlamında da kullanılmaktadır. Gelecek âyetlerde bazı Câhiliyye âdetleriyle münafıklardan söz edileceği, bu âdetlerin fıtrata ve gerçekliğe ters düştüğü, bir kimsenin iki tanrısı ve iki dini olamayacağı ifade edileceği için bunlara bir giriş ve dayanak olmak üzere vecize değerindeki şu cümleye yer verilmiştir: "Allah bir kişinin göğüs boşluğunda iki kalp yaratmamıştır."
Evet Allah insanda tek kişilik, tek vicdan ve tek akıl yaratmıştır. İdrak, duygu, karar ve iman bu yeteneklerle elde edilmektedir. İki yüzlüler, inanmış gözüken ama içten inanmayanlar, gizli olarak farklı din taşıyanlar iki dinli değillerdir, onların da bir dini vardır, bu din İslâm'a aykırı olduğundan münafıklar da inkarcıdır; üstelik bu durumlarını menfaatleri sebebiyle gizledikleri için Müslüman olmayanların en aşağı mertebesinde bulunmaktadırlar. (Nisa 4/145)
Keza bir İnsanın karısı ile anasına, başkalarının çocukları ile kendi çocuklarına karşı duyguları farklıdır. Karının aynı zamanda ana, başkalarından olma çocukların öz evlât olabilmesi için insanın iki kalbi, iki kişiliği olması gerekir. Bu da olmadığına göre karısını anasına benzeten, -eski Arap geleneğine göre- "anam olsun, anamdır, bana haramdır" diyerek yemin eden kimsenin eşi onun anası ve dolayısıyla kendisine haram olmaz.
İslâm'dan önce Araplar eşlerine "Sen bana anamın sırtı gibisin." derler ve bu yemin yüzünden onları mağdur ederlerdi. Zıhar denilen bu âdeti İslâm kınamış, kadınların zarar görmelerini engelleyecek hükümler getirmiştir. (Bilgi için bk. Mücadele 58/1-4)
Bir başka Câhiliye uygulaması da babası belli olan veya olmayan çocukları evlât edinmek, onların kendi soy kütükleriyle ilişkilerini keserek kendi soylarına eklemek şeklinde oluyordu. Bir göğüste iki kalbin olmaması nasıl bir fıtrat kanunu ise A'nın çocuğunun evlât edinme yoluyla B'nin çocuğu olamayacağı da bir fıtrat kanunudur.
Ayrıca İslâm'ın koyduğu örtünme, evlenme imkânı veya yasağı, çocuk-ebeveyn ilişkisi, karşılıklı haklar ve ödevler, miras gibi kurallar da, çocuklarla gerçek ana babalarının soy bağlarının kesilip değiştirilmesine, başkalarına ait çocukların -yakın akraba olmayan ailelerde- ailenin bir ferdi gibi kalıp yaşamasına ters düşüyordu. Yapılmakta olan sosyal ve ahlâkî ıslahat içinde sıra bu âdetin kaldırılmasına gelmiş, "...babalarının soyu ile anın." emri ile bu uygulamaya son verilmiştir.
Tefsir kitaplarında bu münasebetle Hz. Peygamber (sav)'in evlâtlığı Zeyd b. Hârise'den söz edilir ve âyetin inişine, onun bu durumunun sebep olduğu söylenir. Zeyd çocuk iken kendi kabilesinden zorla alınmış, köleleştirilerek satılmış, elden ele dolaşarak Hz. Hatice'ye gelmişti. Hatice annemiz Hz. Peygamber ile evlenince Zeyd'i ona hediye etmişti. Peygamberimiz onu azat etti ve evlât edindi. Zeyd'in ailesi, daha önce Medine'ye gelip çocuklarını bulmuşlardı. Peygamberimiz kendisini seçimde serbest bıraktığı halde Zeyd Allah'ın Resulü'nü tercih etti, ailesi ile memleketine dönmedi. Bu âyet gelinceye kadar kendisine Muhammed oğlu Zeyd derlerdi, âyet gelince kendi babasına nispet ederek Harise oğlu Zeyd dediler. Artık o, Peygamber ailesinin bir ferdi değil, Müslümanların din kardeşi, Hz. Peygamber'in sâdık bir bağlısı idi. (İbn Kesîr, VI, 377; Ebû Bekir İbnü'1-Arabî, III, 1504 vd.)
İslâm'a göre himayeye muhtaç çocuklara bakmak, onları beslemek, büyütmek, sevaptır ve şerefli bir insanlık ödevidir. Sevgili Peygamberimiz (sav) "Kimsesiz çocukları koruması altına alan kimse ile ben, cennette yan yana iki parmak gibi beraber olacağım." buyurmuştur. (Müslim, "Zühd", 42)
Ancak bunu yapmak için çocuğun kendi soy kütüğü ile ilişkisini kesmek, öz ana babasını unutturmak hakkı olmadığı gibi, kanuni mirasçıların arasına katmak, aile içinde mahremiyet bakımından öz evlât gibi davranmak doğru ve gerekli de değildir. Bunun yerine İslâm'ın tavsiyesi koruma altına almak, bakmak, büyütmek, ihtiyaçlarını karşılamak; hukuk ve helâl-haram kuralları bakımından ona öz çocuk gibi değil, bir din kardeşi gibi muamele etmektedir. (ayrıca bk.Şûrâ 42/49-50) (Bk. Diyanet Tefsiri, Kur'an Yolu: IV/335-336.)
İlave bilgi için tıklayınız:
Evlatlık, evlat edinme, yuvadan çocuk almak.
