1- وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى “Andolsun örttüğü zaman geceye.”
Güneşi, gündüzü ve gizlediği her şeyi karanlığıyla örttüğünde geceye,
2- وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى “Andolsun açıldığı zaman gündüze.”
Gecenin karanlığının son bulmasıyla ortaya çıkan veya güneşin doğmasıyla görülen gündüze,
3- وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى “Andolsun erkeği ve dişiyi yaratana ki.”
Her nevi, erkek ve dişi sınıfıyla yaratmaya kâdir olana,
Burada yemin edilen Âdem ve Havva olabilir.
4- إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى “Gerçekten sizin çalışmanız çeşit çeşittir.”
5- فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى “Artık her kim verir ve günahlardan sakınır...”
6- وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى “Ve en güzel sözü tasdik ederse.”
Ayet, insanların çalışmalarının farklı farklı olduğunu ifade eden üstteki ayetin tafsili ve beyanıdır.
Yani her kim itaatte bulunsa, masiyetten kaçınsa ve hakka delalet eden kelime-i tevhid gibi en güzel sözü tasdik etse,
7- فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى “Biz onu en kolaya muvaffak kılacağız.”
Böyle olanı biz cennete dâhil edilmek gibi en kolay ve rahat bir hayata ulaştıracağız.
8- وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَى “Ama kim de cimrilik eder ve kendini Allah’a muhtaç görmez...”
9- وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى “Ve en güzel sözü yalanlarsa.”
10- فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى “Biz de onu en zor olana iletiriz.”
Ama her kim emredilenlere karşı cimrilik yapsa, dünya şehvetlerine aldanıp ahiret nimetlerine karşı müstağni davransa ve medlulünü inkâr ile hak kelimeyi yalanlasa, onu da cehenneme girmek gibi zor ve çetin hâle götürürüz.
1ّ1- وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى “Çukura yuvarlandığı zaman, malı onu kurtarmaz.”
Helâk olduğunda; kabir çukuruna veya cehennem kuyusuna atıldığında malı ona bir fayda vermeyecek.
12- إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى “Doğru yolu göstermek muhakkak bize aittir.”
Hüküm ve hikmetimiz gereğince hakka irşad etmek için yol göstermek bize aittir.
13- وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَى “Şüphesiz ahiret de dünya da bizimdir.”
Dünya ve ahirette dilediğimiz şeyi dilediğimiz kimseye veririz.
Veya hidayet üzere olanlar için hidayetin sevabını vermek bizim işimizdir.
Veya “sizin hidayeti terk etmeniz bize bir zarar vermez. Ahiret de, dünya da bizimdir.”
1ّ4- فَأَنذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّى “Artık sizi alevler saçan ateşe karşı uyardım.”
15- لَا يَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى “Ona ancak en şaki olan girer.”
Bundan murat, kâfir kimsedir. Fasık kimse cehenneme girse bile orada daimi değildir. Bundan dolayı kâfir “eşkâ” yani “en şakî” olarak anlatıldı.
Devamında da şöyle vasfedildi:
1ّ6- الَّذِي كَذَّبَ وَتَوَلَّى “O, yalanladı ve yüz çevirdi.”
Yani hakkı yalanladı ve itaatten yüz çevirdi.
17- وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى “En müttakî ise, ondan uzak tutulacaktır.”
“En müttaki”, şirk ve günahlardan sakınan kimsedir.
Şirkten sakınıp günahlardan tam kaçmayan cehennemden de tam uzak kılınmaz. Ama bu cehenneme girmesini de gerektirmez. Dolayasıyla önceki hasra (tahsise) muhalif değildir.
1ّ8- الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى “O ki, malını arınmak için verir.”
19- وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُ مِن نِّعْمَةٍ تُجْزَى “Bu yaptığı, birinden gördüğü bir nimete karşılık değildir.”
20- إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى “Bunu ancak yüce Rabbinin rızasını istediği için yapar.”
21- وَلَسَوْفَ يَرْضَى “Elbette yakında kendisi de razı olacaktır.”
Ayetler Hz. Ebubekir hakkında nazil oldu. Müşriklerin sahip oldukları Bilâl-i Habeşi ve bir grup köleyi satın alıp azat etti.
Bundan dolayı denildi ki: Ayette “en şakî” diye nitelenen Ebu Cehil veya Ümeyye Bin Haleftir.
Hz. Peygamber şöyle buyurur:
“Kim Leyl sûresini okusa, Allah ona razı oluncaya kadar verir, zorluklardan muaf tutar, kolaylığı nasip eder.”
